ANKARA- CHP, DÜZGÜN Parti, Saadet Partisi, Demokrat Parti, Gelecek Partisi ve Demokrasi ve Atılım Partisi’nin üzerinde uzlaştığı “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni” 6 siyasi partinin genel liderlerinin katıldığı merasimle kamuoyuna açıklandı.
İktidardan gelen “Eskiye dönüş” tenkitlerine karşı “Yarının Türkiye’si” vaadiyle duyurulan mutabakat metninde, güçlendirilmiş parlamenter sistemin temel asıllarından bağımsız ve tarafsız yargıya, demokratik hukuk devletinin güçlendirilmesinden temel hak ve özgürlüklere kadar birçok bahis başlığına yer verildi.
Anayasa hukukçuları ve siyasal irtibat uzmanları, altı muhalefet partisinin kamuoyuna deklare ettiği ve yeni devirde devlet kurumlarının hangi temellere nazaran çalışacağını düzenleyen “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni’ni Gazete Duvar’a kıymetlendirdi.
Uzmanlara nazaran mutabakat metni modüller halinde olumlu fakat genel olarak Türkiye’deki temel sıkıntılara yanıt vermesi açısından eksiklikler içeriyor.
Prof. Dr. Levent Köker ‘KÜRT SIKINTISINI ÇÖZEBİLECEK BİR SİSTEM İNŞA ETMEYİ DÜŞÜNÜYORLAR MI?’
Anayasa Hukukçusu Prof. Dr. Levent Köker, metinde yer alan bahis başlıkları değerlendirildiğinde yürütme organının yasama organı karşısında hesap verilebilirlik derecesini yükselten ve toplumsal örgütlerin yasama sürecine iştirakini teşvik eden bir parlamenter sistemin öngörüldüğünü belirtti. Bu haliyle metnin değerli bir teşebbüs olduğuna lakin Türkiye’nin sistem tartışmalarından evvel tahlile kavuşturması gereken daha temel problemleri olduğuna dikkati Köker, açıklanan mutabakat metninde Kürt sorunu ve Alevilik üzere mevzulara dair eksik kalmış kısımlara vurgu yaptı.
Köker, “Sistem tartışmalarından evvel çözülmesi gereken Kürt problemi ve Alevilik sorunu üzere hususlar masada bekliyor. Türkiye’de etnik ve dini kimliklerle ilgili Anayasa’dan ve devlet anlayışından gelen bir ekip kısıtlamalar ve yasaklamalar var. Artık parlamenter sisteme geri de dönülse bu problemlere ait bir kelam söylemek lazım. Türkiye, Kürt sıkıntısını çözemediği için bugün bu duruma geldi. O yüzden bu mutabakat metniyle ilgili sorulması gereken soru şu: Altı muhalefet partisi, bu sıkıntıları çözebilecek bir sistem inşa etmeyi düşünüyorlar mı? Değerli olan bu” diye konuştu.
‘YENİ SİSTEME DÖNÜŞ HDP’SİZ OLMAZ’
Muhalefet partilerinin açıkladığı metin üzerinden Türkiye’nin parlamenter sisteme dönüş imkânını da kıymetlendiren Prof. Dr. Levent Köker, aritmetik olarak HDP seçmeninin yer almadığı bir mutabakatın hayata geçirilmesinin zorluğuna işaret etti: Yeni sisteme geçiş için Anayasa değişikliği yapabilecek bir parlamento çoğunluğunun sağlanması gerekiyor. Şu an 6 parti ortasında bugünden yapılan uzlaşmanın Anayasal bedeli yok; bu bir tasavvur. Bu tasavvurun paydaşlarından bir tanesi eksik. Halkların Demokratik Partisi bu uzlaşma içerisinde yok. HDP burada olmayınca yaklaşık yüzde 10-15 civarında bir seçmen kitlesinin bu tasavvurda yeri olmadığını görüyorsunuz. Hasebiyle 6 siyasi partinin önümüzdeki seçimlerde Anayasa’yı değiştirmek için kâfi sayıda milletvekilini çıkarabilecek bir siyasi muvaffakiyet göstermesi lazım. HDP olmadan bu durumun gerçekleşmesi mümkün görünmüyor. Daha geniş toplumsal mutabakat Kürt siyasi hareketiyle ilgili ne yapılacağıyla yanlışsız orantılı. Altı partinin öbür bir alternatifi daha olmalı.”
Prof. Dr. Tanju Tosun ‘BU ÇALIŞMAYI TBMM’YE PRESTİJİNİN İADE EDİLMESİ OLARAK DÜŞÜNEBİLİRİZ’
Siyaset Bilimci Prof. Dr. Tanju Tosun’a nazaran ise altı siyasi partinin açıkladığı mutabakat metni, yarının Türkiye’sini inşa yolunda kıymetli bir siyasal doküman niteliği taşıyor. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni’nde direkt doğruya hesap verme ve hesap sormaya dayalı bir yürütme anlayışı görüldüğünü kaydeden Tosun şöyle devam etti:
“Kesin Hesap Kurulu kurulması ve liderinin ana muhalefet partisinden olması yasamanın yürütmeyi denetlemesi ismine hayli değerli bir düzenleme. Bilhassa düzenlemeye koydukları yapan güvenoyu, güvensizlik oyu istikrarsız hükümetlerin önüne geçmek için değerli bir adım. Yani TBMM’ye prestijinin iade edilmesi olarak düşünebiliriz bu çalışmayı. Bu metin yasama, yürütme, yargı üzere kuvvetler ortası bağlantılara dönük kıymetli bir metin olmakla birlikte, önümüzdeki süreçte bu metnin kitlelere anlatılması çok kıymetli. Bu metin yeni anayasanın ön çalışma metni olabilir. Türkiye, bu sistem teklifiyle demokratik, iştirakçi bir anayasayı aramaya başlayacak üzere görünüyor.”
‘GÜÇLENDİRME’ TABİRİNİ, YÜRÜTME KARŞISINDA YASAMANIN GÜÇLENDİRİLMESİ OLARAK OKUYORUM’
Açıklanan mutabakat metninde yer alan ‘güçlendirilmiş’ sözünün parlamentonun aktifliğini artırmak manasında değerli yer tuttuğuna da dikkat çeken Tosun, “Bu sistem teklifine eklenen ‘güçlendirme’ sözünü; yürütme karşısında yasamanın güçlendirilmesi olarak okuyorum. Tıpkı vakitte parlamentonun güçlendirilmesine vurgu yapıyor. Burada temel vurgu halk iradesinin tecellisi olan yasama organını güçlendirmek üzerinden yapılıyor” dedi.
‘GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEME GEÇİŞ HAYAL DEĞİLDİR’
Türkiye’de güçlendirilmiş parlamenter sisteme dönüşün mümkün olabileceğine dikkat çeken Prof. Dr. Tosun, bu geçişin şartlarını ise şu biçimde açıkladı: “Burada sorun aritmetik. Birinci şart; 6 partinin birlikteliğine dayalı muhtemel bir ittifakın seçimden birinci parti çıkıp, yasamada çoğunluğu elde etmeleri, ikinci şart da; anayasayı değiştirebilecek bir çoğunlukla halk oylamasına gidebilmek için 360 milletvekiline ulaşmak. Kamuoyu araştırmalarını dikkate aldığımızda şu evrede bu sayı şimdi 360’a ulaşmamış görünüyor. Ama bu metin seçmene ne ölçüde düzgün anlatılırsa 360 olan çoğunluk sağlanabilir. Bu sayı sağlandıktan sonra güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçiş hayal değil.”
‘HALK TARAFINDAN SEÇİLEN CUMHURBAŞKANI YÜRÜTMEDE İKİ BAŞLILIĞA YOL AÇIYOR’
Ortak mutabakat metninde Cumhurbaşkanı’nın misyon ve yetkileri belirlenirken, seçilme tekniğinden bahsedilmemesini bu mevzuda ‘mutabakat sağlanamadı’ biçiminde yorumlayan Tosun, “Biz dört partinin sistem önerisi raporlarını okuduğumuzda 4 partiden bir iki tanesi bu kısmı açık bırakmıştı. Muhtemelen bu hususta partiler ortasında şimdi bir mutabakat yok. Cumhurbaşkanı kesinlikle parlamento içinden seçilmeli. Halk tarafından seçilen bir Cumhurbaşkanı, bilhassa yürütmede iki başlılığa yol açıyor. Bu da sistem açısından bir grup zafiyetlere yol açabilir” diye konuştu.
‘KOALİSYON HÜKÜMETLERİ İSTİKRARSIZLIK ÜRETİR” ARGÜMANI YANLIŞ’
Prof. Dr. Tanju Tosun, iktidarın ‘güçlendirilmiş parlamenter sistem’ teklifine ait “koalisyon hükümetleri istikrarsızlık üretir’ tenkitlerini de şöyle kıymetlendirdi: “Sistem teklifinde getirilen yapan güvensizlik oyu, hükümet istikrarsızlığını ortadan kaldıran bir düzenek; bu çok net. Hükümet istikrarsızlığı bu kurumla ortadan kaldırılıyor. İstikrarsızlığı, koalisyon hükümetlerine bağlamak yanlış. Hükümet istikrarsızlığı, dar manada bir istikrarsızlıktır. Geniş manada siyasal istikrarsızlık hükümet istikrarsızlığının ötesinde bir şeydir. Hükümetler istikrarsız olabilir; lakin bir ülkede siyasal istikrar sağlanabilir. Belçika, Hollanda, Almanya üzere örnekler de bu formda. ‘Koalisyon hükümetleri istikrarsızlık üretir’ argümanı dünya örneklerini de dikkate aldığımızda hakikat bir yaklaşım değil.”
Atilla Kart ‘KORKAK VE BÜROKRATİK ANLAYIŞLA KALEME ALINAN EDİLGEN BİR METİN’
Daha evvel Meclis’te yürütülen anayasa değişikliği çalışmalarında misyon üstlenen eski CHP milletvekili, hukukçu Atilla Kart’a nazaran de altı siyasi partinin açıkladığı mutabakat metni modüller halinde güçlendirilmiş parlamenter sisteme katkı sağlasa da genel olarak korkak ve bürokratik anlayışla kaleme alınan edilgen bir metin. Türkiye’de 2005 yılından bu yana demokrasi, hukukun üstünlüğü ve adalet manasında çok önemli sıkıntılar yaşandığına vurgu yapan Kart, “Sorunlu ve yüzeysel bir yaklaşım, edilgen ve bürokratik bir siyaset anlayışının metne hâkim olduğunu görüyorum” dedi: “Hazırlanan metinde barajın yüzde 3’e düşürülmesi, siyasi partilere hazine yardımının yüzde 1’e çekilmesi demokrasi ve demokratik temsil manasında son derece kıymetli ve yararlı düzenlemeler. Bunun yanında bağımsız yargı başlığı altında yargıçlara coğrafik düzenlemeden kelam edilmesi, Yargıçlar ve Savcılar Kurulu’nun başka farklı yapılandırılması, çoklu baronun sonlandırılması, Anayasa Mahkemesi’ndeki nitelikli çoğunlukla seçim üzere düzenlemelerin son derece kıymetli olduğunu söz ediyorum. Bu mevzu başlıkları aslında Anayasa’da mevcut; değerli olan bu mevzu başlıklarını nasıl teminata bağlayacağımız ve uygulayacağımız. Bu bahiste önemli soru işaretleri görüyorum. Metinde Kürt problemine ait açık sözlerin kullanılmaması da dikkat çekiyor. Kayyım konusunu vurgulamışlar, bu değerli lakin daha da açmak gerekir bu mevzuyu.”
‘PARLAMENTER SİSTEME DÖNÜŞ İÇİN 6 SİYASİ PARTİNİN AYAKLARININ YERE SAĞLAM BASMASI GEREK’
Türkiye’de parlamenter sisteme dönüşün mümkün olacağını fakat 6 siyasi partinin ayaklarının yere sağlam basması gerektiğini söyleyen Kart, şöyle devam etti: “Gerçek manada bir demokrasi mi hedefleniyor yoksa günü kurtarmaya yönelik konjoktürel bir düzenleme mi amaçlanıyor. Ben burada ikinci yaklaşımın hükümran olduğunu görüyorum.
Şu an Türkiye AK Parti iktidarında kayıt dışı koalisyonla yönetiliyor. Koalisyon, demokratik kültürün gelişmesini ve uzlaşmayı gösterir. Toplumda ayrımcılığın yerine toplumun bütününü kucaklamayı gösterir. O sebeple o telaffuzun de hiçbir ciddiyeti ve Anayasal bir desteği yok. Baştan sona demagoji.”
